Cytomegalia

Cytomegalia w ciąży ma groźne skutki zdrowotne dla dziecka. W chwili obecnej profilaktyka zakażeń cytomegalią w ciąży sprowadza się głównie do unikania przez ciężarną kontaktów z osobami z grup wysokiego ryzyka zakażenia, np. osób poddawanych leczeniu immunosupresyjnemu, dzieci w wieku przedszkolnym, dorosłych z objawami grypopodobnymi lub przypominającymi mononukleozę. Badaniem w kierunku cytomegalii powinny być objęte wszystkie kobiety w trzecim trymestrze ciąży.

Choroba cytomegalia

Cytomegalia należy do chorób wirusowych. Jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie. W większości przypadków przebiega bezobjawowo. Wirus cytomegalii (ang. Cytomegalovirus – CMV) jest swoisty dla ludzi. Po raz pierwszy został wyizolowany ze ślinianki chorego noworodka w 1956 roku. U noworodków cytomegalia jest jednym z najcięższych zakażeń wirusowych. Istnieją dwie główne drogi zakażenia dziecka:

• od matki chorującej w czasie ciąży przez łożysko lub szyjkę macicy;
• przy porodzie, gdy noworodek przechodzi przez kanał rodny.

Szacuje się, że 60-80% mieszkańców Europy Środkowej jest nosicielami wirusa cytomegalii. Wśród ciężarnych mieszkanek Europy obecność wirusa na początku ciąży stwierdza się w 45% przypadków. Tak częste występowanie wirusa cytomegalii w populacji wynika z łatwego rozprzestrzeniania się zakażenia: przez kontakt ze śliną, moczem, nasieniem, wydzieliną pochwy, poprzez transfuzję krwi oraz przeszczepy narządów. Najczęściej do zakażenia wirusem CMV dochodzi w okresie dzieciństwa, w żłobku lub przedszkolu oraz w okresie dorastania – w szkole.

Objawy cytomegalii są mało charakterystyczne, a należą do nich: zapalenie gardła, wysoka temperatura ciała, zmęczenie, ból głowy, kaszel, powiększone węzły chłonne. Czasami występuje również wysypka na skórze. Objawy cytomegalii często są mylone z objawami infekcji górnych dróg oddechowych. Leczenie cytomegalii jest objawowe, tzn. stosuje się leki przeciwgorączkowe, leki łagodzące ból gardła oraz preparaty witaminowe. Po kilkunastu dniach objawy choroby ustępują i dochodzi do całkowitego wyleczenia się. Cytomegalia u dorosłych nie pozostawia zwykle żadnych śladów.

Cytomegalia w ciąży

Cytomegalia wrodzona u młodocianych ciężarnych jest spotykana stosunkowo często. Wirus cytomegalii to najczęstsza wirusowa przyczyna wewnątrzmacicznego zakażenia płodu. Uważa się, że około 1% noworodków ulega zakażeniu w okresie prenatalnym, czego następstwem są zaburzenia i opóźnienia w rozwoju umysłowym dziecka, trudności w nauce, zaburzenia słuchu oraz upośledzenie wzroku. Do zarażenia płodu dochodzi najczęściej, gdy kobieta po raz pierwszy ma kontakt z wirusem CMV, będąc w ciąży (zakażenie pierwotne ma miejsce w czasie ciąży).

Ciąża może zwiększać wrażliwość ciężarnych na zakażenie wirusem oraz na uaktywnianie się postaci dotychczas nieaktywnych w organizmie. Najbardziej niebezpieczna dla płodu jest infekcja pierwotna, rozwijająca się u ciężarnej do 20. tygodnia ciąży. Prowadzić może bowiem do małogłowia oraz zwapnień śródczaszkowych. Infekcja przypadająca na drugą połowę ciąży może powodować u dziecka zapalenie wątroby, zapalenie płuc i ciężką małopłytkowość.

Zakażenie nawracające u matki, czyli takie, gdy kobieta przeszła chorobę w dzieciństwie i wytworzyła przeciwciała, a w okresie ciąży znowu zachorowała na cytomegalię, dla płodu bardzo rzadko kończy się zakażeniem. Noworodek chroniony jest bowiem przez przeciwciała wytworzone przez matkę w trakcie pierwszej infekcji. 40-60% noworodków karmionych piersią przez matki chore na cytomegalię zostaje zakażonych w pierwszych miesiącach życia, ale infekcje te przebiegają na ogół łagodnie, bezobjawowo i nie pozostawiają żadnych konsekwencji zdrowotnych.

Zakażenie cytomegalią płodu i noworodka

Infekcje wrodzone u płodów i noworodków występują w 30-40% pierwotnych zakażeń przebiegających u ciężarnych. U 10% noworodków ujawnia się zespół wrodzonej cytomegalii, który charakteryzuje się: opóźnieniem wzrostu wewnątrzmacicznego, żółtaczką, powiększeniem wątroby i śledziony, małopłytkowością, zapaleniem płuc. Mogą też występować u dziecka zwapnienia śródczaszkowe, zapalenie siatkówki i naczyniówki, głuchota. Rokowania są niestety złe. Aż 20-30% noworodków umiera, a u tych, które przeżywają, mogą rozwinąć się upośledzenia słuchu i wzroku oraz zaburzenia rozwoju umysłowego. U wielu dzieci po urodzeniu cytomegalia nie daje żadnych objawów, ale mogą one stać się widoczne dopiero w okresie szkolnym.

Zagrożenia dla płodu związane z wrodzonym zakażeniem cytomegalią

Diagnostyka i leczenie cytomegalii u ciężarnych

Rozpoznanie cytomegalii u kobiety w ciąży opiera się na badaniu poziomu przeciwciał w klasie IgM i IgG. Obecność przeciwciał klasy IgM, które mogą przetrwać do półtora roku od pierwotnej infekcji oraz znaczny wzrost przeciwciał IgG świadczą o istnieniu pierwotnej infekcji. Czułość metody oceniania jest na 99%. Obecność przeciwciał u kobiety na kilka miesięcy przed zajściem w ciążę świadczy o przechorowaniu przez nią cytomegalii. Obecne przeciwciała chronią ją zatem przed świeżą infekcją i czynią zakażenie płodu mało prawdopodobnym. Obecność przeciwciał IgM zawsze świadczy o świeżej infekcji.