Przeciwciała odpornościowe

Jednym z badań wykonywanych już na początku ciąży jest badanie obecności w osoczu krwi przeciwciał odpornościowych. Przeciwciała odpornościowe są to przeciwciała skierowane przeciwko antygenom krwinek czerwonych innych niż te na własnych krwinkach. W przypadku ciężarnych chodzi tu przede wszystkim o przeciwciała skierowane przeciwko antygenom krwinek czerwonych płodu. Przeciwciała te mogą z łatwością przechodzić przez łożysko do krwi płodu i niszczyć jego czerwone krwinki, doprowadzając do rozwoju tak zwanej choroby hemolitycznej. Sytuacja, w której organizm ciężarnej produkuje przeciwciała przeciwko antygenom krwinek płodu określana jest jako konflikt serologiczny, a przyczyną tego zjawiska jest niezgodność w układach grupowych krwi między matką a płodem, głównie w układzie Rh, rzadziej w układzie AB0. Wykrywanie obecności przeciwciał odpornościowych i monitorowanie ich miana ma duże znaczenie w diagnostyce konfliktu serologicznego, pozwalając na wczesne jego rozpoznanie i zastosowanie odpowiedniego leczenia, co może uratować życie płodu.

Konflikt serologiczny

Najczęściej do powstania konfliktu serologicznego dochodzi w układzie grupowym Rh. W układzie Rh mamy osobników posiadających na powierzchni czerwonych krwinek tak zwany antygen D, których określamy jako Rh dodatnich. Osoby takie to 85% populacji. 15% stanowią osobnicy Rh ujemni, którzy nie posiadają antygenu D i oprócz tego mogą produkować przeciwciała przeciwko temu antygenowi, tak zwane przeciwciała anty-D. Konflikt serologiczny zachodzi właśnie w przypadku Rh ujemnej ciężarnej i jej dziecka, które po ojcu odziedziczyło grupę krwi Rh dodatnią. W takiej sytuacji w wyniku kontaktu krwi matki i płodu na przykład na skutek poronienia, krwawień w czasie ciąży czy podczas porodu organizm matki może wytworzyć przeciwciała anty-D przechodzące przez łożysko i niszczące krwinki płodu.

Ze względu na konieczność wcześniejszego kontaktu krwi ciężarnej i płodu, zwykle konflikt serologiczny nie ujawnia się w czasie pierwszej ciąży. Natomiast może on stanowić poważny problem w każdej następnej ciąży, doprowadzając do rozwoju choroby hemolitycznej, która zagraża zdrowiu i życiu płodu. Konflikt serologiczny może także dotyczyć innych układów grupowych, na przykład konflikt w układzie AB0, między matką z grupą krwi 0 a płodem o grupie krwi A. Należy jednak podkreślić, że konflikt w tym układzie ma znaczenie łagodniejszy przebieg niż konflikt w układzie Rh.

Oznaczanie przeciwciał odpornościowych

Badanie obecności przeciwciał odpornościowych w surowicy krwi powinno być wykonane u każdej ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży. Przeciwciała te wykrywa się za pomocą pośredniego testu antyglobulinowego, zwanego odczynem Coombsa. Test ten polega na dodaniu do surowicy krwi badanej osoby wzorcowych krwinek czerwonych. Jeśli we krwi badanego obecne są przeciwciała odpornościowe przeciwko antygenom obecnym na krwinkach wzorcowych dojdzie do zauważalnego ich zlepiania się. W takiej sytuacji u kobiety ciężarnej powinien zostać określony rodzaj tych przeciwciał oraz ich miano.

Następnie miano to należy kontrolować co miesiąc i w razie jego narastania w kolejnych badaniach do wysokich wartości powinno się przeprowadzić wnikliwą diagnostykę w kierunku konfliktu serologicznego i choroby hemolitycznej płodu, a w razie potrzeby wdrożyć odpowiednie leczenie. Jeśli natomiast przeciwciała odpornościowe nie zostaną wykryte w pierwszym badaniu, należy je powtarzać w każdym trymestrze ciąży. Niewykrycie obecności przeciwciał odpornościowych u Rh ujemnej matki Rh dodatniego dziecka pozwala na zastosowanie do 72 godzin po porodzie profilaktyki konfliktu serologicznego w kolejnych ciążach w postaci podania takiej kobiecie immunoglobuliny anty-D.

Ostatnio także zaleca się stosowanie tak zwanej profilaktyki śródciążowej polegającej na podaniu immunoglobuliny anty-D w 28. tygodniu ciąży, co również ma na celu zapobieganie immunizacji jeszcze w trakcie ciąży. Nie jest to jednak jeszcze powszechne postępowanie.